W formie pytań i odpowiedzi przedstawiamy najważniejsze informacje dotyczące badania usg u pacjentów ze stłuszczeniem wątroby.
Treść została opracowana na podstawie: Hartleb M., Wunsch E., Milkiewicz P. i wsp.: Postępowanie z chorymi na niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby. Zalecenia Polskiej Grupy Ekspertów NAFLD 2019. Med. Prakt., 2019; 10: 47–74. Zachęcamy do zapoznania się z pełną treścią zaleceń.
Jak uniknąć fałszywie dodatniego stłuszczenia wątroby wykonując badanie usg? – kliknij tutaj.
Skróty:
AFP – α-fetoproteina;
ALT – aminotransferaza alaninowa;
NAFLD – (non-alcoholic fatty liver disease) – niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby;
NASH (non-alcoholic steatohepatitis) – niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby;
PCOS – (policystic ovary syndrome) – zespołu policystycznych jajników.
Czy badanie usg wystarczy do rozpoznania NAFLD?
„Zaleca się badanie usg jako metodę nieinwazyjnego wykrywania stłuszczenia wątroby. Czułość i swoistość badania usg w rozpoznawaniu stłuszczenia wątroby ocenia się odpowiednio na 88% i 91%.”
Jak często należy zlecać wykonanie kontrolnego badania usg u pacjentów z NAFLD?
„Aktualnie nie zaleca się prowadzenia nadzoru ultrasonograficznego ani laboratoryjnego (AFP) u chorych z NAFLD bez marskości wątroby.”
Jak często należy zlecać wykonanie kontrolnego badania usg u pacjentów z marskością wątroby na podłożu NAFLD?
„Chorzy z marskością wątroby na podłożu NAFLD podlegają tym samym zasadom nadzoru onkologicznego jak chorzy z marskością o innej etiologii (USG i ew. AFP co 6 miesięcy).”
Czy zaleca się wykonywanie przesiewowych badań (w tym usg) w kierunku NAFLD?
„Aktualnie nie zaleca się powszechnych badań przesiewowych w kierunku NAFLD, ponieważ dotychczas nie udokumentowano korzyści z wykrycia nieprogresywnych postaci choroby (stanowią ok. 80% przypadków) oraz ze względu na brak terapii istotnie zmniejszających, niezależnie od masy ciała, zawartość tłuszczu w wątrobie.”
W jakich grupach pacjentów zaleca się wykonywanie badań usg celu poszukiwania NAFLD?
„Zaleca się wykonanie badania USG w poszukiwaniu stłuszczenia wątroby u pacjentów z:
- otyłością;
- czynnikami ryzyka metabolicznego (zwiększony obwód talii, hiperglikemia, hiperlipidemia, zmniejszone stężenie cholesterolu HDL, nadciśnienie tętnicze);
- utrzymującą się zwiększoną aktywnością ALT o niejasnej przyczynie. Prawidłowa aktywność aminotransferaz u osób otyłych nie wyklucza zaawansowanej postaci NAFLD, dlatego wartość tego parametru w badaniach przesiewowych jest ograniczona.”
Ponadto:
- „u osób z PCOS lub bezdechem sennym stwierdza się bardziej zaawansowaną NAFLD niż u pacjentów z podobnymi zaburzeniami metabolicznymi bez tych chorób”.
Czy NAFLD zwiększa ryzyko chorób nowotworowych?
„U chorych z NAFLD występuje też około 2-krotnie większa i niezależna od otyłości skłonność do rozwoju różnych nowotworów, głównie raka macicy, żołądka, trzustki i jelita grubego”
Jakie inne badania należałoby wykonać u pacjentów z NAFLD?
Z zakresu badań ultrasonograficznych u pacjentów z NAFLD warto:
- zwrócić uwagę na ultrasonograficzne cechy marskości wąroby i nadciśnienia wrotnego;
- zmierzyć grubości kompleksu błony środkowej i wewnętrznej tętnicy szyjnej – wykrywanie wczesnych stadiów miażdżycy;
- wykonać przezbrzuszne i transwaginalne badanie macicy (większa skłonność do rozwoju raka macicy) i jajników (obserwacja w kierunku PCOS). U osób z PCOS stwierdza się bardziej zaawansowaną NAFLD niż u pacjentów z podobnymi zaburzeniami metabolicznymi bez tych chorób.
*Zachęcamy do zapoznania się pełną treścią wytycznych, gdzie można znaleźć informacje na temat miejsca elastrografii w kwalifikacji pacjentów z NAFLD do biopsji wątroby.
U chorego ze stwierdzoną w badaniu usg NAFLD uzasadnienie znajdują następujące badania:
- Pomiar ciśnienia tętniczego krwi. Nadciśnienie tętnicze stwierdza się u 32-46% pacjentów z NAFLD i zwiększa ono 2-krotnie szybkość progresji włóknienia wątrobowego.
- BMI i obwód talii. Stłuszczenie wątroby występuje u około 70-80% pacjentów z otyłością. NAFLD traktuje się jako wątrobową manifestację zespołu metabolicznego. Należy pamiętać, że NAFLD może występować u około 7% pacjentów z prawidłową masą ciała (BMI 20– 24,9 kg/m2).
- Pomiar glikemii na czczo, test doustnego obciążenia glukozą lub oznaczenia hemoglobiny glikowanej (HbA1c). „ …u sporej grupy osób z rozpoznanym stłuszczeniem wątroby zaburzenia metabolizmu glukozy są wykrywane nawet z kilkuletnim opóźnieniem, a jedną z przyczyn tego stanu rzeczy jest ograniczanie diagnostyki do pomiaru glikemii na czczo, która w wielu przypadkach na początkowym etapie rozwoju cuktrzycy typu II jest prawidłowa lub jedynie nieznacznie zwiększona i nie wyklucza występowania nieprawidłowej tolerancji glukozy„. NAFLD występje u około 70% pacjentów z cukrzycą typu II.
- Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego. Powikłania sercowo-naczyniowe są najczęstszą przyczyną przedwczesnego zgonu wśród osób z NAFLD. Dlatego u pacjentów z NAFLD warto rozważyć wykonanie ultrasonograficznego pomiaru grubości kompleksu błony środkowej i wewnętrznej tętnicy szyjnej.
- Lipidogram. Hiperlipidemię stwierdza się u 45–76% pacjentów z NAFLD.
- Fibrotest oparty na wynikach badań biochemicznych: NAFLD Fibrosis Score , APRI (AST to Platelet Ratio Index), BARD oraz Fibrosis-4 (FIB-4).
Jak odróżnić NAFLD od NASH?
„Dostępne badania biochemiczne i obrazowe nie pozwalają na odróżnienie izolowanego stłuszczenia wątroby od NASH. Aktualnie nie zaleca się żadnego badania nieinwazyjnego do rozpoznania NASH.”
Kiedy zalecić biopsję wątroby?
Biopsję wątroby należy rozważyć u chorych z dużym prawdopodobieństwem obecności NASH, czyli pełnoobjawowym zespołem metabolicznym zwłaszcza z otyłością, cukrzycą typu II lub nadciśnieniem tętniczym.
Biopsję wątroby należy wykonać w przypadku:
- podejrzenia zaawansowanego włóknienia/marskości wątroby na podstawie badań nieinwazyjnych w tym elastografii – szczegółowe informacje w pełnej treści wytycznych;
- podejrzenia chorób wątroby współistniejących z NAFLD (np. hemochromatozy dziedzicznej),
- w celu oceny udziału NAFLD w patologii wątrobowej w przebiegu innych chorób (np. wirusowego zapalenia wątroby typu C).
